ErgoInfo: Nr. 13 - Mei 2014

Ergotherapie en Zelfmanagement

Zowel voor patiënten, burgers, zorgverleners en beleidsmakers staat het ontwikkelen van zelfmanagement, eigen kracht en regie steeds prominenter op de agenda. Zo ook bij Ergotherapie Van Bakel. Steeds duidelijker wordt wat zelfmanagement programma’s kunnen bieden aan patiënten en veel aspecten van zelfmanagement-bevordering sluiten aan bij de visie en werkwijze van ergotherapeuten. Wat houdt zelfmanagement en eigen regie door de patiënt nu eigenlijk in? Wat zijn de belangrijkste uitgangspunten en interventies? Lees er meer over in deze nieuwsbrief.

Zelfmanagement is een sleutelbegrip in moderne visies op zorg en staat centraal in vele beleidsnotities. Zelfmanagement wordt nu zelfs gezien als een belangrijk aspect van gezondheid, waardoor een internationale groep wetenschappers heeft voorgesteld om de bestaande definitie van gezondheid aan te passen en daaraan toe te voegen dat gezondheid tevens ‘the ability to adapt and to self manage’ inhoudt.

Wat is zelfmanagement?

Zelfmanagement is op verschillende manieren gedefinieerd. Een van de recente definities van de landelijke kerngroep zelfmanagement luidt als volgt:

Zelfmanagement is de mate waarin iemand met één of meerdere ziekten en/of beperkingen in staat is om de regie over het leven te behouden tot zover hij of zij dat wil en kan, door goed om te gaan met symptomen, behandeling, lichamelijke, sociale en psychologische gevolgen van de ziekte(en) en/of beperkingen en daarbij horende leefstijlaanpassingen in samenhang met de sociale omgeving.

Essentieel in deze definitie is dat gesproken wordt over de regie van de patiënt en de toevoeging ‘tot zover hij of zij dat wil en kan’ en ‘in samenhang met de sociale omgeving’. Dit betekent dus dat niet automatisch verwacht wordt van de patiënt dat hij of zij zichzelf ‘alleen managed’, maar dat dit afhankelijk is van de vaardigheden en de motivatie van de patiënt en de sociale omgeving. Bij sociale omgeving kan gedacht worden aan de partner, familie, vrienden, maar ook hulpverleners.

Zelfmanagement kan onderscheiden worden in:

• medisch management;
• sociaal of rolmanagement;
• emotioneel management.

Medische management richt zich op het kunnen managen van de medische aspecten van de ziekte, zoals medicijn gebruik, het nemen van rust en gezonde voeding. Sociaal of rolmanagement is het kunnen managen van de gevolgen van een (chronische) ziekte voor het dagelijks leven en richt zich op de betekenisgeving aan het leven en de diverse rollen. Emotioneel management richt zich op het kunnen managen van de emotionele gevolgen en veranderingen als gevolg van een chronische ziekte zoals bijvoorbeeld onzekerheid en angst.

Zelfmanagement is niet statisch en is niet iets wat men zomaar kan. Het ontwikkeld zich meestal stapsgewijs. Zelfmanagement en eigen regie worden meestal als synoniem gebruikt. Voor een goede uitvoering van zelfmanagement is het noodzakelijk dat patiënten zelf regie houden over de belangrijkste keuzes in hun leven en betrokken zijn/worden bij de besluitvorming rondom de diagnostiek, behandeling, zorg en preventie.

Zelfmanagement is niet voorbehouden aan chronisch zieken maar ook essentieel voor mensen met meerdere aandoeningen tegelijkertijd en kwetsbare ouderen.

Uitgangspunten

Zelfmanagement is allereerst gericht op ‘het leven’ van een patiënt en niet op het therapeutische regime. De patiënt leert over het leven met een chronische aandoening, de behandeling van zijn/haar aandoening en wat hij/zij hieraan zelf kan doen en neemt hiervoor verantwoordelijkheid. De directe omgeving en zorgverleners kunnen patiënten hierbij op verschillende manieren ondersteunen. Belangrijke algemene uitgangspunten zijn:

• patiëntgerichtheid
• gelijkwaardige relatie en gezamenlijke besluitvorming
• empowerment – eigen regie
• enablement – ondersteuning bij uitproberen van het managen
• gebruik van hulpbronnen/ondersteuning

Interventies

Binnen zelfmanagement kunnen veel verschillende interventies worden gebruikt. Veelal worden de interventies in samenhang aangeboden. Belangrijk hierbij is dat de proactieve strategieën, gericht op het vergroten van zelfeffectiviteit, effectiever zijn dan de meer passieve strategieën:

• informatie: aanbieden van informatie over de aandoening, de gevolgen en de mogelijkheden hiermee om te gaan is een belangrijk component van zelfmanagement interventies.
• educatie: zowel individuele als educatiesessies in groepsverband worden veelvuldig gegeven en richt zich op kennis en vaardigheden, zodat de patiënt in staat wordt gesteld om adviezen op te volgen en daardoor (actief) de regie over het eigen leven en de aandoening op zich te nemen en om probleemoplossende vaardigheden toe te passen als er iets gebeurt in het beloop van de aandoening.
• goal setting / doelbepaling: het vaststellen van doelen kan in gezamenlijkheid tussen hulpverlener en patiënt plaatsvinden. Doelbepaling vergroot de motivatie, de patiëntgerichtheid en effectiviteit.
• individueel zorgplan: een zorg- of begeleidingsplan is een individueel ‘plan op maat’, waar de doelen, het actieplan en relaties met de overkoepelende problematiek van de patiënt zijn beschreven vanuit het perspectief van de patiënt.
• persoonlijk zorgdossier: een persoonlijk zorgdossier wordt door de patiënt zelf bijgehouden en is een strategie om de betrokkenheid van de patiënt bij het zorgproces te vergroten. Voorbeelden in Nederland zijn www.mijngezondheid.net en www.reumamonitor.nl.
• zelfmonitoring en begeleiding op afstand: patiënten monitoren zelf hun situatie om inzicht te krijgen in het verloop. Hierbij kunnen zowel de mogelijkheden als beperkingen, naast de gevolgen van de aandoening in kaart worden gebracht, als ook de manieren waarop de patiënt anticipeert op bepaalde situaties. Zelfmonitoring kan een onderdeel zijn van een persoonlijk zorgdossier en begeleiding op afstand, bijvoorbeeld via internet of telefonisch contact.

Ergotherapie en zelfmanagement

Uitgangspunten en begrippen van zelfmanagementondersteuning zoals cliëntgerichtheid, enablement, gelijkwaardige relatie, gezamenlijke besluitvorming en empowerment komen sterk overeen met de ergotherapeutische uitgangspunten. Ook de geadviseerde interventies zoals beschreven in de literatuur zijn zeer herkenbaar in onze werkwijze. Ergotherapie Van Bakel vindt eigen regie door de cliënt belangrijk. Maar in welke mate passen we het daadwerkelijk toe in de dagelijkse praktijk? Op dit moment onderzoeken we in ons team op welke manier we reeds aan zelfmanagement doen, welke zelfmanagement programma’s geschikt zijn voor onze doelgroepen en welke verbeteringen nodig zijn om het zelfmanagement van onze cliënten nog beter te ondersteunen. Een mooie uitdaging!

Bron: Satink, T., Cup, E. (2014). Dé aspecten van zelfmanagement. Ergotherapie Magazine 2, 2014, pag. 14-18.

10 jarig bestaan praktijk!

15 mei aanstaande is het zover: Ergotherapie Van Bakel bestaat 10 jaar!
Op die datum in 2004 opende eigenaresse Vivian van Bakel haar praktijk. Inmiddels is de praktijk uitgegroeid tot een van de grootste eerstelijns ergotherapiepraktijken met een team van zes ergotherapeuten en een praktijkassistente. Ieder met hun eigen aandachtsgebieden/specialisaties. Bij voorkeur behandelen en begeleiden we cliënten daar waar ze het probleem ervaren; thuis of op het werk. Dit is efficiënt en effectief! Het onderhouden en vergroten van expertise en (multidisciplinaire) samenwerking staat altijd hoog op de agenda. Daarom nemen wij deel aan diverse samenwerkingsverbanden, zowel binnen de regio als binnen Nederland. Er is veel veranderd in de afgelopen 10 jaar. Niet alleen de inhoud van zorg maar ook de omstandigheden, zoals de wet- en regelgeving, waarin we werken. Voor de praktijk vormt dit een geweldige uitdaging. Zeker met de huidige zorgvisie, waarbij cliënten met een chronische aandoening zolang mogelijk kwalitatief goed in de eigen omgeving dienen te verblijven, is er meer dan ooit behoefte aan goede deskundige ergotherapie.

Op naar de volgende 10 jaar!